Мастер класс

Мастер классымы темасы: «Ана тилим-тауларымы къадау ташы».

Темамы эки сез бла ачыкълайым: бюгюнгю къарачай –ана тилге уллу эс белюнмей унутулуб баргъаны себебли, берген дерслеримде ол соруугъа уллу эс белюрге кюрешеме.

 

Муратым: Сабийлени ана тиллерини аууз чыгъармаларына джюреклерин байлау, ала бла ТЮЗ хайырланыргъа юретию; сабийлени тил байлыкъларын ёсдюрюу.

 

Ал сёзюм:

1.       Ана тил-адамны ата – анасы, ата-бабалары, миллети селешген тилди. Адам талай тилни билирге болады, билалгъан да этеди. Билирге да керекди. Алай а эм багъалы, адамны кесини энчи тили-ана тилиди.

Анга «Ана тил» деб да бош  айтылмайды.

 

Сагъыш, оюм ана тилинде этеди,адам.

 

Адам къайсы тилде селеширге ёч эссе, ол миллетни адамыды деб бош айтылмайды. Сабийлигингден башлаб, селешген тилни юсю бла адамгъа ол миллетни   миллет ангысы сингиб , тини, къылыгъы да анга кере къуралады.

 

Миллет да тилни юсю бла сакъланады. Тилинг унутула барса, - ол миллетни адамлары башха тилледе турсала,-ол миллет седиреб, тил тас болса, миллет да тас болады. Миллети болмагъанны уа тюз, таза халиси да, сыйы да болмайды. Ол себебден, ана тилин билмеген, сюймеген адам, ата-бабаларын, ата-анасын, кесин да  учуз, сыйсыз этеди (анга сатлыкъ хали дерге боллукъду).

 

2.  Къарачай тилни дерслеринде, аууз халкъ творчествогъада эс бёлюрге кюрешебиз. Ана тилде сюймекликни ёсдюрюр ючюн, кенгертир ючюн , оюн халда да бардырама дерслерибизни.

Келигиз энди бирге ишлейик.

 

а) мен сизге толу джазылмагъан нарт сезле берейим , а сиз аланы бошаргъа кюрешигиз.

1. Тилсиз миллет джокъ болур.

2.Окъугъан – асыу, окъумагъан – джарсыу.

3. Тили джокъну сыйы джокъ.

4. Окъумагъан сокъурду,сокъур ташха абыныр.

5. Билим насыб берир,билим джолну керир.

6. Билим сатылмайды – окъуб табылады.

7. Билим тауланы тешер.

8. Ана тилин сюймеген – анасын да сюймез.

9.Адам сёзюнден белгили.

10. Айтылгъан сёз ызына къайтмаз.

 

б) Энди ишибиз, мен сизге аууздан джомакъла айтайым, сиз джууаб этигиз.

Джазаргъа уста - окъургъа тилсиз.(Къалам)

Таууш этмей сёлешген,
Халкъгъа акъыл юлешген.(Китаб)

Джарыкъ юйге барыучу ,
Акъыл-билим алыучу. (Окъуучу)

Эл ичинде бир ана
Кёб сабийни сюеди,
Анга келиб киргеннге
Акъыл-билим береди. (Школ)

Не къолу джокъ,не аягъы джокъ,
Дунияны юсюнде джетмеген джери джокъ.(Сёз)

Акъыл айтад соргъаннга,
Анга нёгер болгъаннга.
Хар бир сёзю бек табды,-
Бу не затды? (китабды).

Багъасына багъа джетмеген,
Ёмюрюнде сыйы кетмеген. (Акъыл)

 

в)Биз гитчеликден бери билген, эшитген тилбургъучланы да мен башлайым, сиз бошагъыз.

1.    Джюу, джюу, джюу ала. 
Эки чычхан суу ала 
Ання боза бишире 
Аття отун тюшере 
Босагъадан абына 
Сакъалчыгъы къабына 
Дыгъы этейим 
Сени бирчик тепсетейим 

2. Бирден билеу, 
Экиден эгеу, 
Ючден ючгюл, 
Тюртден тёнгек,
Бешден бешик, 
Алтыдан ашыкъ 
Джетиден къашыкъ 
Сегизден сенек, 
Тогъуздан токъмакъ, 
Ондан оймакъ, 
Буздан таймакъ.

 

 3.Дуркъу-дуркъу-дуркъу,
Дуркъу ичинде ёгюз,
Ёгюз ичи семиз,
Бу урлады, бу сойду,
Бу биширди, бу ашады,
Бу артха къалды,
Тюйюгюз муну, тюйюгюз, тюй!

4.- Кишиу, кишиу!
- Мяу, мяу!
- Ачмы болдунг?
- Хау, хау!
- Не ашайса?
- Джау, джау!
- Джатаса, мурулдай, 
Джукълайса, хурулдай. 
Чычханланы къоймайса, 
Этлеринден тоймайса.

5. Джетегейле – джети джулдуз, 
Сарайгъанла – эки джулдуз, 
Темиркъазакъ – кеси джулдуз, 
Чолпан  деген алтын джулдуз, 
Боюнсхала – алты джулдуз, 
Илкер джоппу, Чолпан сынгар, 
Къара Айгъыр, сары Айгъыр… 
Джети кере бу сёзлени ким айтыр? 

 

3.  Поэтледа ана тилни юсюден айтыргъа , аны терен джашау магъанасын чертерге кюрешедиле.

Бюгюн сизге юлгюле Мара элни белгили къызы поэтесса- драматург Мамчуланы Динаны назмусундан тёрт тизгинин келтирейим

АНА ТИЛИМ-ТАУЛАРЫМЫ КЪАДАУ ТАШЫ,

НАМЫСЫМЫ,НАСЫБЫМЫ СЫЙЛЫ БАШЫ,

АНА ТИЛИМ-ДЖЮРЕГИМИ БУЛБУЛ ДЖЫРЫ,

   МИЛЛЕТИМИ НЮР ЧЫРАГЪЫ,СЫЙЫ,СЫРЫ.

4.  Закрепление темы:

Аман тил барды дерге джарамаз, хар тилде да кесича бир игилик болур, алай а, хар кимге да кесини тили ариу кёрюнюучюсю хакъды.

Бизни тилибиз а , къарачай малкъар (алан) тил, дунияда бек эртделеден огъуна бек кенг джайылыб тургъан тюрк тиллени эм эртдегили бутагъыды.

Бизни хар бирибиз, сейир тилибизни иги билирге , сакъларгъа кесибизедн гитчелеге билдирирге борчлубуз!